Sulama Yöntemleri Nedir?

Sulama yöntemleri bitkinin köküne verilecek suyun biçimi, suyun kaynaktan alınarak bitkiye verilmesine kadar oluşan sistemin bütününü kapsar. Sulama yöntemleri, yüzey sulama ve basınçlı sulama olmak üzere iki ana başlıkta incelenir. Yüzey sulamada su toprak yüzeyinden verilir. Su yerçekimi etkisi ile köke doğru ilerler ve bitki kök bölgesinde depolanır. Basınçlı sulamada ise basınçlı yağmurlama tekniği veya su damlacıklarının damlatılması halinde toprağa verilir ve su bitki köküne ulaşır. Sulama yöntemlerinin hepsinin kendine özgü sistemleri vardır. Bu sistemler toprağın konumuna, su kaynağına, iklime, ekonomik veya sosyal durum gibi birçok faktöre bağlıdır. Bu koşullara en uygun sulama yöntemi seçilmeli ve ona göre kurulup işletilmelidir.

Tarımsal sulamada birinci kural tarla başına kadar getirilmiş olan suyun, en az kayıpla bitkilere eşit miktarda dağıtılmasıdır. Tarımsal sulamada tatlı su kaynaklarımızı doğru yöntemlerle kullanmak, daha az su, enerji ve işgücü sağlayan teknolojilerle birleştirmek ülkemizin üretimde sürdürülebilirliği açısından büyük önem taşımaktadır. Bitkinin yetişmesi için; toprak kalitesi, tohum kalitesi ve gerekli olan ısının bir anlam ifade edebilmesi için toprağın nemli olması gerekir. Yeterince nemden sonra bitki çimlenir ve bitkinin yaşamını sürdürebilmesi için yine suya ihtiyacı vardır. Bu yüzden sulama bitkinin yaşamı için oldukça önemlidir. Sulamanın kabul edilen esasta iki amacı vardır. Birincisi bitkinin gelişmesi ve yaşamını sürdürebilmesi için nemi ve besini sağlamak, ikincisi ise topraktaki tuzu çözelti haline getirmektir.

Yüzey Sulama Yöntemleri

Yüzey sulama yöntemlerinde, bitkiye verilecek su tarlaların göllendirilerek zaman içinde kök bölgesinde sızmaya bırakılır veya kök bölgesinde sızıncaya kadar arazi yüzeyinden akması sağlanır.

• Yüzey sulama yöntemleri
• Salma sulama yöntemi
• Tava sulama yöntemi
• Uzun tava sulama yöntemi
• Karık sulama yöntemi

Salma Sulama Yöntemleri

Salma sulama yönteminde kaynaktan getirilen su, araziye salınarak ilerlemesi ve bitki köklerinde birikmesi sağlanır. Arazideki engebeli zemin suyun ilerlemesine engel olacaktır. Topraktaki nem durumuna duyarlı değildir. Sık aralıklı bitkilerin sulanmasında kullanılabilir.

Tava Sulama Yöntemleri

Bu yöntemde tarlada sulanacak alanın etrafında toprak seddelerle çevrilmiş eğimsiz tavalar oluşturulur. Tavaların yüzey alanları birkaç m2 ’den 10 ha’a kadar değişkenlik gösterebilir. Verilen suyun debisi yüksek olmalıdır. Bu sayede tava kısa sürede su ile kaplanır. Su tavada göllenir ve zamanla toprak tarafından emilerek kök bölgesine ulaşır.

Uzun Tava Sulama Yöntemleri

Bu yöntemde, tarlada sulanacak alan eğim doğrultusunda dar ve uzun şeritlere bölünür. Enleri 3-30 m boyları ise 100-800 m arasında değişkenlik göstermektedir. Tava sulamadaki gibi alanlarda su göllendirilmesi yapılmaz. Şerit uzunluğundaki tavanın sonu açık olur ve sondan çıkan su bir kanal vasıtasıyla alandan uzaklaştırılır.

Karık Sulama Yöntemleri

Bu yöntemde su akıtılma sistemine dayanır. Karıklar gerekli suyu taşıyabilecek büyüklükte olmalıdır. Sırayla ekilmiş bitkilerin sulanmasında kullanılır. Su tutma kapasitesi yüksek olan toprak çeşitlerinde kullanılması tercih edilir. Sulanacak alanın eğimi % 1’den az olmalıdır. Eğimli olan arazilerde, tesviye eğrilerine paralel olacak şekilde karıklar hazırlanır. Kök boğazı ıslatılmasından zarar gören bitkilerin sulanmasında kullanılır.

Basınçlı Sulama Yöntemleri

Günümüzde su kaynakları konusunda sıkıntı yaşanmaktadır. Buna karşılık su kullanımının çeşitli sektörlerde kullanımı gittikçe artmaktadır. Basınçlı sulama yöntemleri yüzey akışıyla ve derine sızma ile meydana gelen su kayıplarına engel olduğu için günümüzde tercih edilen en yaygın yöntemler haline gelmişlerdir.

• Basınçlı sulama yöntemleri
• Yağmurlama sulama yöntemi
• Ağaç altı mikro yağmurlama sulama yöntemi
• Sızdırma sulama yöntemi
• Damla sulama yöntemi

Yağmurlama Sulama Yöntemi

Bu yöntem kaynaktan aldığı suyu bir basınç altında kapalı bir sistem içinde tarlaya kadar iletir ve dışarıya damlacıklar halinde püskürtür. Bu yöntem içeriğinde farklı özellikler ve kapasiteler olduğu için değişik bitki türlerinde ve çok ağır topraklar hariç her türlü toprak cinsinde kullanılabilir. Her türlü iklime uygundur. Bu sistemde arazi tesviyesine gerek yoktur bu nedenle dik ve engebeli arazilerde erozyona sebep olmadan uygulanabilir. Fazla işgücüne ihtiyaç duymadan az miktarda sulama suyu kullanarak sulama yapılabilir.

Ağaç Altı Mikro Yağmurlama Sulama Yöntemi

Bu yöntem ile sulama suyu bitki gövdelerine yakın olacak şekilde yerleştirilen sprinkler adı verilen yağmurlayıcılar aracılığı ile dışarıya püskürtülerek toprağa verilmektedir. Damlama sulama yöntemine göre işçiliği daha az olan bu yöntem ile daha geniş toprak hacmi ıslatılabilir.

Sızdırma Sulama Yöntemi

Bu yöntemde su doğrudan bitki köküne verilir. Bunun için arazide boyuna ve enine belirli uzunluklarda çukurlar açılır. Bu çukurların alt kısmına üzerinde eşit aralıklı deliklere sahip olan borular yerleştirilir. Bir ağızları kapatılarak diğer ağızları sulama borusuna monte edilir. boruların üzerine çakıl, taş, kum vs. doldurularak, çukur tamamen toprakla doldurulur. Borulara su verildiğinde cidarlardan sızan su kök bölgesini ıslatır ve bitkinin su gereksinimi karşılanmış olur. Sistem oldukça düşük basınçta çalışmaktadır. İstenilirse su içine eriyik besin maddesi katılır ve gübreleme de yapılmış olur. İlk yatırım giderleri yüksektir.

Damlama Sulama Yöntemi

Damlama sulama yöntemi sık aralıklarla ve her seferinde deliklerden azar azar damlacıklar halinde su bırakarak uygulanan bir yöntemdir. Sulamaya yüksek nem ile başlanır böylece yetersiz nem miktarı sorunu yaşanmaz. Az işçilik, az enerji kullanımı ve yüksek verimi sayesinde günümüzde en çok tercih edilen sulama yöntemidir.

Damlama sulama toprak yüzeyine veya içine yerleştirilmiş haznedeki delikler sayesinde yüzeye veya içerisine arıtılmış suyu veren bir sistemdir. Kaynaktan alınan sulama suyu önce bir kontrol biriminde toplanır ve burada kum, katı cisimler vs. arındırılır. Sistemin basıncı veya debisi kullanıcı tarafından denetlenebilir. Su, basınçlı boru ağı ile bitki yakınındaki deliklere kadar gelir ve oradan da düşük basınç ve düşük debi ile toprağa verilir. Bu sistem ile bitkileri donatmış boru aracılığı sayesinde her bitki sulanır. Bitki sıraları boyunca şerit halinde ıslaklık elde edilir, aralarda ıslatılmayan alan da kalır. Büyük alanda kuru bölge kalması göz önünde bulundurulursa su tasarrufu bakımından oldukça etkilidir. Yöntem genellikle bitkinin günlük veya birkaç günlük su ihtiyacını karşılar. Gerektiği zaman ise bitki için besin maddeleri sulama suyuna karıştırılabilir. İyi bir tasarım ile birlikte suda derine sızma veya yüzey akışı olmaz bu sayede de kullanılan sudan en verimli şekilde yararlanılmış olur.

Damlama Sulamanın Avantajları

Damla sulama yöntemi diğer yöntemlerle karşılaştırıldığında birçok avantajı bulunmaktadır. Bu avantajları aşağıdaki gibi sıralanmıştır:

• Damlama sulama yönteminde toprak yüzeyinde oluşan buharlaşma ve buna bağlı olarak su tüketimi yüzeysel sistemlere göre daha düşüktür. Bunun nedeni, bitki aralarında kuru alanların kalması ve ıslak alana da genellikle bitkinin gölge oluşturulmasıdır.
• Tarlanın her yerindeki bitkilerin eşit miktarda sulanması da birim alanda su gereksiniminin düşmesini ve su kaynağından tasarruf etmemizi sağlar.
• Bitki nem miktarı konusunda sıkıntıya girmez. Bu da bitkinin daha iyi gelişmesini ve daha verimli olmasını sağlar.
• Derine sızma ve yüzey akış oluşturmayacağından besin kayıpları da oluşmaz.
• Son derece etkili olan bu gübreleme yöntemi ile yine bitki daha verimli hale gelir.
• Bitkilerin toprağın üzerinde kalan kısımlarında ıslaklık oluşmayacağından bu yolla oluşan hastalıklar da en aza indirgenmiş olur.
• Yüksek eğimli bölgelere bile güvenle uygulanabilir.
• Diğer yöntemlere göre işletme basıncı düşük olduğundan daha az enerji harcar ve işçiliği daha azdır.
• Bitki aralarındaki kuru alanlar sayesinde sulama esnasında bile iş makinaları çalışabilir.
• Yabancı otlara daha az rastlanır.
• Bitki besin maddeleri sulama suyu ile birlikte bitki köklerine verilebilir.
• Bitki üstü organlar ıslanmadığından bu yolla oluşan hastalıklar önlenir.
• Toprak altında bulunan ıslatma alanı dış cepheye doğru itildiğinden tuzlar yüzünden oluşacak olan ozmatik basınç azalır ve suyun alınımını kolaylaştırır

Damlama Sulama Sistemleri Elemanları

Damlama sulama sistemi basınçlı sulama sistemleri arasında olup, suyun kaynaktan alınıp belli aşamalardan geçerek bitki kök bölgesine kadar kontrollü bir biçimde geçecek olan gerekli yapı, makine, alet, boru ve araçlardan oluşur. Genellikle sabit bir sistem durumundadır. Elemanların yeri mevsim boyunca aynı konumdadır.

Damlatıcılar

Damlatıcılar, damlama sulama sisteminin en önemli elemanıdır. Damlatıcılar lateral boru hatları üzerinde bulunur ve bu borularda bulunan basınçlı suyu toprak yüzeyine vermeye yarar. İçerisinde suyun basıncını kırmaya yarayan çeşitli şekillerde küçük kanalcıklar barındırır. Lateral üzerine geçirilmiş ve lateral içine geçirilmiş damlatıcılar olmak üzere iki çeşidi mevcuttur. Lateral üzerine geçirilmiş damlatıcılarda damlatıcı aralıkları istenilen mesafelerde yerleştirilirken, lateral içine geçirilmiş damlatıcılarda damlatıcı mesafeleri gerekli hesaplar neticesinde belirli aralıklarla yerleştirilir.

Lateral Boru Hatları

Lateral boru hatları, bitki sıralarınca yerleştirilen ve üzerinde damlatıcıları bulunduran boru hatlarıdır. Ana borulardan gelen suyu damlatıcılara iletirler. Genellikle toprak yüzeyine yerleştirilirler. Bazen de bağlarda olduğu gibi bitki sırası boyunca yerleştirilmiş olan direkler üzerindeki en alt tele bağlanırlar. Bu borular genellikle güneş ışınımına dayanıklı, yumuşak ve 2,5-4 atm basınçta çalışabilen PE borulardan oluşur

Ana Boru Hattı

Ana boru hattı, suyu kaynaktan alıp yan boru hattına iletmeyi sağlayan borulardır. Genelde gömülü halde bulunurlar ve 6 atm basınca dayanıklıdırlar. Küçük sistemlerde toprak yüzeyine yerleştirilebilirler. Genellikle PVC ya da PE malzemelerden üretilirler.

Yan Boru Hattı (Manifold)

Yan boru hattı (manifold), ana borulardan aldığı sulama suyunu laterallere ulaştırır. Yan boru hatlarının olmaması durumunda, lateraller doğrudan ana boruya bağlanır ve her bağlantıya bir vana eklenir. Bu da maliyeti oldukça arttırır. Yan boru hattı, ana boru hattına dik veya paralel bağlanabilir.

Kontrol Birimi

Damlama sulama sisteminde suyun süzülmesi çok önemlidir. Kaliteli bir süzülme olmazsa damlatıcılarda tıkanma meydana gelebilir. Süzülme işlemi kontrol biriminde gerçekleştirilir. Ayrıca suyun basınç kontrolü ve miktarı da belirlenir. Bitkiye verilecek besinler suya bu birimde karıştırılır. Genelde ana boru hattının başlangıcında yer alır. Bu birimde hidrosiklon, filtre tankı, gübre tankı, kum-çakıl filtre tankı, elek filtre, basınç regülatörü, su ölçüm araçları, manometreler ve vanalar bulunmaktadır.

Pompa Birimi

Su kaynağı yüksekliğinin yetersiz olduğu zamanlarda gerekli basıncı sağlamak için kullanılır. Elektrik ya da diesel motoru ile çalıştırılabilir. Bakımının kolay olması ve masraflarının az olması nedeniyle elektrik motorlu pompa önerilir. Su kaynağına göre santrifüj, derin kuyu veya dalgıç olmak üzere üç tipi mevcuttur.

Damlatıcı Debisi ve Aralığı

Damlatıcı debileri belirlenirken toprak tipi ve toprağın su alma hızlarına bakılmaktadır. Su alma hızı yüksek topraklar ağır bünyeli ve su alma hızı düşük topraklar ise hafif bünyeli olarak sınıflandırılmaktadır. Debi belirlenirken; ağır bünyeli topraklarda 2-4 L/h, orta bünyeli topraklarda 4-6 L/h, hafif bünyeli topraklarda ise 6-16 L/h kullanılması önerilmektedir.